Kasurat olih I Wayan-Narji saking desa Tunjuk, kagentosin olih Sutedja Buruan.
Om awighnam astu
Pupuh Ginada
1.
Om mogi
tan kapialang, manahe mangikêt gênding, mangurit crita purana, pakardin sang
rsi dumun, dumadak ja sida subal, ne kagurit, katuturan Calonarang.
2.
Kacrita
prabu ring Dêha, kabaktinin panjak sami, wicaksana tur pêradnyan, ngamêl jagat
tuara kengguh, mawinan jagate lana, panjak trêpti, Sri Erlangga parab ida.
3.
Ida
lêwihing gêgunan, wikan ring weda sêmrêti, astiti bakti ring dewa, mapitra puja
tan surud, kasih ring sakula warga, budi suci, anut maka têdung jagat.
4.
Ucapang
mangkin ring Girah, wentên rangda luh adiri, tan lian Si Calonarang, madue
pianak luh aukud, Ratna mêngali wastannya, rupa lêwih, pari purna tan paceda.
5.
Nanging
anake ring Girah, rauhing panjak Dêha sami, napi malih panjak desa, ne ring
panêpi gnah ipun, tan pisan wentên manglamar, takut sami, ring si rangda
Calonarang.
6.
Dening
kasub maring jagat, sakti anêluh anesti, to mawinan sanêgara, ngalamar pada tan
purun, Ratna mêngali duhkita, kaprihatin, kaliput rasa kasmaran.
7.
Si
Calonarang kerangan, mamanah jêroning ati,
“Apa mirib ngêranayang, pianake cêning ayu, kayang jani tuara ada, anak
bani, ngalamar nganggo kurênan.
8.
Rupannyane
jêgeg ngayang, tusing ada ne nyamenin, budi lêwih tur susila, nanging tuara ada
ngugu, ngawêtuang gêdêg basang, idêpe jani, lakar ngrangsuk kasaktian.
9.
Yaning
suba mangincêpang, daging pustakane pingit, lakar nglaut pêdêk tangkil, ring
ida sang sinuhun, bêtari Hyang Bagawatia, nunas asih, sida ngae grubug panjak”.
10.
Crita
sampun ngarangsukang, daging sastra aji wêgig, tumuli raris ka setra, parêk
ring ida hyang ibu, nunas panugrahan ida, hyang bêtari, sisiannya sami
ngiringang.
11.
Aran
sisiannyane kocap, Si Weksirsa lan Si Gandi, miwah Si Misawadana, Si Lênda
Lêndi Si Larung, Si Guyang pada susatia, sami ngiring, Si Calonarang ka setra.
12.
Sasampune
rauh ring setra, sami ngigêl tur manyêrit, mêdal Ida Btari Durga, panjaknyane
pada tumut, sarêng sami maigêlan, dangkrak-dingkrik, rame irika ring sêma.
13.
Si
Calonarang ngastawa, ring Bêtari Bagawati, raris bêtari ngandika, “Uduh dewa
pianak ibu, apa pisadiane têka, tur kairing, olih sisiane makêjang”.
14.
Matur
raris rangdeng Girah, sêsampune mangubakti, “Titiang nunas btari sueca, manah
titiang ngae grubug, tumpur jadma sanêgara, sampun pasti, ne mangkin titiang
majalan”.
15.
Ngandika
Bêtari Durga, “Ibu tuah manglugrain, nanging da liwat ka têngah, da idewa liwat
bêndu”, ledang manah rangdeng Girah, mangabakti, tumuli gêlis matinggal.
16.
Kasarêngin
para sisia, pêmpatane ne kaungsi, têngah wêngi duk punika, sêpi sunia maring
dusun, suaran kangsi lan kamanak, manyêjêhin, para sisiannya mangigêl.
17.
Sasampune
puput ngigêl, ka Girah malih mawali, sambilanga jibrag-jibrag, pada ngungsi
umah ipun, tan sue sadesa-desa, nandang gêring, akeh padêm tan tulungan.
18.
Tan
ucapan rangdeng Girah, kacêrita sang bupati, Sri Maharaja Erlangga, katangkil
ring pseban agung, para patih matur sêmbah, ring bupati, “Panjak i ratu keh
padêm.
19.
Mungguing
larapane padêm, nandang sakit ngutah mising, gring alêmêng duang lêmêng, padêm
tan sida katulung, wentên ne manggih ring setra, kala wêngi, Si Calonarang
mangrêgêp.
20.
Tumuli
raris mangigêl, sisianne pada mangiring, drika ring pêmpatan desa, pada ngigêl
têngah dalu, akeh panjake ngantênang”, kapisinggih, antuk panjak ring paseban.
21.
Ngandika
ida sang nata, sarwi duka tan sinipi, “Duh panjak nira makêjang, kêma rêjêk
jani êjuk, matiang Si Calonarang, da makirig, tkaning sisianne têlahang”.
22.
Waduane
sami ngêlisang, mangubakti ring bupati, “Titiang wantah sairinga, pacang
ngarêjêk mamuput, ne mangkin titiang majalan, mogi-mogi, sida mati rangdeng
Girah.
23.
Pajalane
gêgancangan, tan ucapang ia di margi, gêlis rauh maring Girah, gênah Calonarang
mlungguh, kapanggih desane sunia, nuju wêngi, sawong Girah pada pulês.
24.
Gênahnya
Si Calonarang, kaungsi ban wadua sami, si rangda raris karêjêk, ada ne
manyambak rambut, ada sahasa manêbêk, antuk kêris, nanging limanne jeg lêmêt.
25.
Nêrajang
Si Calonarang, kaget wentên mêdal api, saking cunguh saking mata, saking kuping
miwah bungut, êndih murub ngabar-abar, manunjêlin, kêkalih panjake padêm.
26.
Panjake
sane lianan, pati luplup ia malaib, tan kocapan maring jalan, rauh ring ajêng
sang prabu, raris ipun matur sêmbah, “Duh bupati, titiang sami sisan padêm.
27.
Nirdon
titiang tan paguna, waduane padêm kêkalih, si rangda sakti kaliwat, pêsu api
êndih murub, saking basang makobaran, manunjêlin, panjak paduka bêtara”.
28.
Ngandika
ida sang nata, “Kewêh nira mikayunin, yaning saja buka keto”, raris ida sang
pêrabu, gêlis mantuk ka purian, kaprihatin, ring wisesannya si rangda.
29.
Critayang
mangkin ring Girah, Si Calonarang matangi, krodannyane tan gigisan, apan
katêkanan satru, tan lian waduan ida, Sri Bupati, Erlangga ring puri Dêha.
30.
Si rangda
madêdauhan, ring sisiannya maka sami, mangdane sarêng ka setra, raris gêlis
ngambil buku, kaincêpng sadagingnya, aji wêgig, tumuli gêlis majalan.
31.
Kairing
ban para sisia, ring setra sampun pêrapti, di batan kêpuhe ipak, irika sami
mapunduh, makadi si rangdeng Girah, katangkilin, antuk sisiannya samian.
32.
Si Lênda
matur anêmbah, “Sapunapi antuk mangkin, waduan ida sang nata, kalintang kroda
mamusuh, yan kapatut atur titiang, ngiring mlaib, makêlid mangda rahajêng.
33.
Rerenang
ngulati papa, anyudang ban karma lêwih, sang pandita ida sumbah, dumadak ja ida
asung, ngicen kadarman utama, mangda panggih, suka sêkala niskala”.
34.
Si Larung
raris manimbal, “Apa ne kasangsayanin, ring dukan ida sang nata, bêtari
ngalugra sampun, kewala êda ka têngah, ngae gêring, pang da nêgarane sunia”.
35.
Atur
Larung kapatutang, olih sisia ne manangkil, Calonarang talêr sarêng, misinggih
atur Si Larung, tumuli raris ngandika, “Patut jati, atur nyaine tan simpang.
36.
Jani
tabuh gêgambêlan, rêbab kamanak lan kangsi, lautang pada enggalang, maigêlan
saka ukud, lakar pabalih makêjang, bêsik-bêsik, i meme masih masolah”.
37.
Saksana
Si Guyang ngigêl, igêlnyane manyêjêhin, manengkleng nyêlepang layah, manêlik
ngambahang rambut, sêlêdete kadi kilap, tur ngajêngit, sambilanga kêdek ngakak.
38.
Si Larung
laut mangigêl, galak kadi macan wiakti, mirib lakar nagih nyagrêp, barak
ngêndih matan ipun, anuli gêlis malalung, manyêjêhin, êboknyane kagambahang.
39.
Si Gandi
gêntos mangigêl, ancog-ancog tur manyêrit, dulurin bok magambahan, mata bunter
êndih murub, Si Lênda talêr mangigêl, mêcuk alis, sambilanga angkrag-angkrag.
40.
Mangkin
Si Weksirsa ngigêl, igêlnyane karag-kirig, wiakti bêcik igêlannya, mata nêlik
alis atub, êbok lantang magambahan, ngêlur nyêrit, malalung ngêlesang wastra.
41.
Igêl Si
Misawadana, dangklang-dengkleng ngijig-ijig, layahnyane kasêlepang, limannyane
mirib nyêkuk, nêkêkang mangênyagang, mata nêlik, ngancorong waluya bintang.
42.
Calonarang
liwat suka, manggih igêl sisia sami, raris ngêdum pah-pahan, kaja kalod kangin
kauh, mangojog ka desa-desa, nêluh nesti, mamati wong tan padosa.
43.
Si Lênda
nyujur ngalodang, Si Larung ngajanang ngungsi, Si Guyang nuju nganginang, Si
Gandi kauh katuju, Misawadana Weksirsa, sarêng kalih, di têngah ngiring si
rangda.
44.
Sêsampun
sami majalan, ka desa mangawe gêring, kocapan Si Calonarang, sada digêlis
malaku, mangojog ka têngah setra, tur kapanggih, sawan anak mati nadak.
45.
Sukra
klion duk punika, sawane raris kaambil, kajujukang kaslelegang, di punyan kêpuh
katêgul, nuli gêlis kaidupang, kabayunin, wastu idup sawa punika.
46.
Dulur
bakti ipun ngucap, “Sapa sira ke puniki, sane manguripang titiang, gêde utang
titiang ratu, tuara sida antuk mayah, wantah bakti, saurip nyadia mamanjak.
47.
Durus
tutugang masueca, êlebang titiang ne mangkin, talin titiange kêlesang, mangda
sida titiang lantur, ngaturang rasa suksêma, tur ngubakti, ring sang mapaica
jiwa”.
48.
Weksirsa
masaut bangras, “Êda cagêr sida urip, jani iba lakar punggal, apang iba buung
idup”, nuli baongnya katêbas, malêkêtik, têndasne ulung ka tanah.
49.
Gêtihne
makêcrit muncrat, to kangge mambuh masuci, olih rangda Calonarang, to krana
rambutnya kusut, nyangkêt gempel turing barak, wus masuci, ngambil usus
kakalungang.
50.
Batis
lêngên awak sawa, kapukang kaolah sami, kangge caru kaaturang, ring babutan
setra agung, makadi ida Bêtara, Bagawati, tui ida kapucukang.
51.
Tumurun
Bêtari Durga, saking kayangan umijil, suabawane kaledangan, mangandika banban
alus, majêng ring si rangdeng Girah, mangêsengin, “Mai te nanak paêkang.
52.
Rauh
nanak mangastawa, dulurin aturan lêwih, meme lêga manêrima, ne jani lautang
matur, apa ane kasaratang, têka tangkil, meme ledang mapaica”.
53.
Rangdeng
Girah matur sêmbah, “Nawêgang nanak bêtari, prabu Dêha lintang duka, ring dewek
titiange ratu, titiang nawêg nunas ica, ring bêtari, mangda asung anugraha.
54.
Mangdene
bêtari wikan, sarat manah titiang mangkin, ngawêtuang grubug panjak, sawêngkon
Dêha nêgantun, saking têpi rauh ka têngah, pada mati, pikolih karman sang
nata”.
55.
Sêmita
ica ngandika, Bêtari Hyang Bagawati, “Meme tuah asung nugraha, ‘sing tunas
dagingin ibu, nangingke masih pang tangar”, laut mabakti, si rangda pamit
ngêlisang.
56.
Pajalane
gêgancangan, ring pêmpatane wus prapti, irika raris mangigêl, têngah wêngi sêpi
suung, wantah asu masuara, manakutin,
buta kalane pajingkrak.
57.
Panjak
sanêgara Dêha, kasangsaran gêbug gêring, ngêbus dingin awak ngêjêr, sakit sanja
sêmêng lampus, sakit sêmêng mati sanja, keh ngamasin, cêrik kêlih tua bajang.
58.
Akeh sawa
maring setra, makacakan saling tindih, wentên sawa maring têgal, wentên talêr
maring lêbuh, wentên ne madêpin jumah, manyêjêhin, grubug kaula ring Dêha.
59.
Guake
masêliuran, ngalih sawa manyototin, asune ngulun masuara, ngamah bangke bêrêk
bêngu, buyunge pagriung jumah, samun sêpi, dening umahnya katinggal.
60.
Panjake
sane tan padêm, pada ninggal desa sami, sagêrêhan ia majalan, desa rahayu
katuju, wentên sane ngandong pianak, wentên sakit, katêgên olih wargannya.
61.
Duk
panjak desane lunga, wentên babutan manggihin, panjake kandêgang luas,
buta-butine mawuwus, “Uduh êda ninggal desa, êda wêdi, desane suba santosa.
62.
Mabalik
mulih enggalang, apang pada sida urip”, cêritayang wus punika, di margi panjak
keh lampus, babutan di desa-desa, sane
sêpi, pada lêga majibragan.
63.
Ipun Si
Misawadana, kala pêtêng ngae gêring, nyêlêpin sa umah-umah, Si Weksirsa talêr
tumut, macêlêp ngungsi pêdêman, kêma mai, mangungkab-ungkabang lawang.
64.
Ngrêrêh
caru gêtih matah, usus daging lan gêgênding, punika ne kasaratang, katadah
rikala dalu, tan ucap panjak ne padêm, miwah sakit, cêrita prabu ring Dêha.
65.
Inguh
ibuk kayun ida, êngsêk sêksêk kaprihatin, nuli ida maputusan, mangolêmin para
wiku, sumangdene ida ledang, rauh ka puri, sarêng matêmu wirasa.
66.
Tan
kacêrita di jalan, utusan sampun mawali, pada ngiring sang pandita, raris para
wiku parum, mamawosang pangupaya, puput gêlis, ring paruman kaputusang.
67.
Jaga
nangun oma yadnya, nunas pasuecan Hyang Widi, mogi ida asung nugra, micayang
upaya patut, mangda jagate raharja, gêring basmi, kandugi panjake waras.
68.
Critayang
para pandita, ngastawa ngarcana Widi, puput ida mangastawa, Sang Hyang Siwa
ledang turun, katon dumilah utama, ring agêni, sami nyumbah mangubaktia.
69.
Sang
Hyang Siwa ngandikayang, mangda ida sri bupati, gêlis ida ngarauhang, Êmpu
Bradah rêsi putus, ida sida mangasorang, aji wêgig, desti têluh taranjana.
70.
Wus
ngandika ida musna, mawali ka sunia bumi, Mpu Bradah nuli kaundang, ida êmpu
gêlis wauh, kapanggih ida sang nata, lintang bakti, Prabu Erlangga ngandika.
71.
“Inggih
ida pangêmpuan, titiang sarat nunas urip, jiwan panêgara Dêha, nemangkin katur
ring êmpu, riantuk kaula Dêha, nandang gêring, miwah akeh sampun padêm”.
72.
Êmpu
Bradah mangandika, “titiang sanikan bupati, sampunang cokor i dewa,
sumanang-saya ring kayun, titiang ngekanang upaya, mogi sidi, ida bêtara
sueca”.
73.
Cêritayang
Êmpu Bradah, ngalamar Ratna mêngali, jaga rabin putran ida, tan lian Bahula
Êmpu, kayun idane kasidan, puput mrabi, mpu Bradah warang si rangda.
74.
Yan
kudang dina laminnya, Bahula Ratna mêngali, silih asih awor rasa, Êmpu Bahula
kautus, olih Ida Êmpu Bradah, mangamaling, pustakan Si Calonarang.
75.
Nyingid
mangambil pustaka, gêlis katur ring sang rêsi, rêsi Bradah ledang nrima,
kaincêp sadaging ipun, tumuli ida mamarga, gêlis-gêlis, manyujur ka têngah
setra.
76.
Irika
ring têngah sêma, sisian si rangda kapanggih, Misawadana Weksirsa, sarêng kalih
jêg tangkêjut, ngatonang sang muniwara, maka kalih, raris ngubakti pranamia.
77.
Êmpu
Bradah mangandika, “Uduh uli dija nyai, têka ngubakti ring bapa, apa sadian
nyai rauh, uningang ja da makêbang”, sarêng kalih, raris matur saha sêmbah.
78.
“Nawêg
titiang nunas lugra, ring linggih sang mahamuni, titiang madan Si Weksirsa, Si
Misawadana tuhu, mangda êmpu tatas wikan, titiang sami, sisiannya si rangdeng
Girah.
79.
Mangkin
sandang bêcik pisan, iriki êmpu kapanggih, jati manah titiang sarat, nunas
panglukat ring êmpu, jalaran wusan dursila, nêluh nesti, mamati wang tan
padosa”.
80.
Sang
Yogisuara ngandika, “Liang saja bapa miragi, nangingke patut durinan, si rangda
ya lukat malu, ne jani kêma enggalang, nyai tangkil, matur ring Si Calonarang.
81.
Aturin
apanga enggal, ia sida têka mai, reh ada sarat itungang”, Misawadana satinut,
kasarêngin Si Weksirsa, tur mapamit, tangkil ring Si Calonarang.
82.
Duk
punika rangdeng Girah, sêdêk tangkil ring bêtari, drika ring kayangan setra,
bêtari ida mawuwus, “Uduh nanak Calonarang, suba ganti, kasaktian nanak punah”.
83.
Saksana
Misawadana, lan Weksirsa rauh tangkil, matur ring Si Calonarang, nguningang
indik sang wiku - Bêradah wentên ring setra, manyantosin, si rangda masaut
nimbal.
84.
“Warange
Êmpu Bêradah, ida ledang ngarauhin, dewek nyadia nyanggra ida”, Si Calonarang
malaku, sarauh ring ajêng ida, gêlis tangkil, pranamia ature banban.
85.
“Lintang
bagia manah titiang, polih katêmu ring rêsi, mangkin titiang manawêgang,
ledangang kayun sang êmpu, micayang tutur kadarman, ne utami, mangda luput mala
ptaka”.
86.
Sang
yogisuara ngandika, “Lakar tuturang ne jani, niti yoga mautama, nah mêlahang
mangêrungu, maka pangawit tuturang, buat pikolih, wong mamati-mati jadma.
87.
Êda
mangulurin manah, ane ngalêtêhin gumi, tur ngae sêngsaran panjak, agung dosa
puaran ipun, wastu idupe sêngsara, kaprihatin, tuara sida ban manandang.
88.
Anake ane
dursila, ne ngae sêngsaran gumi, mamati wong sanêgara, jati to tan sida antuk,
mangalukat saking papa, apang suci, apan dosannya kaliwat.
89.
Aketo katuturannya,
yan durung tatas ring aji, sapari indik ngalukat, tan wênang dadi nak putus”,
maatur Si Calonarang, ring sang rêsi, nunas mangdene kalukat.
90.
“Daging
titiang manawêgang, nunas ica ring sang rêsi, kalintang pêtakan titiang,
ledangang kayun sang êmpu, digêlis ngalukat titiang, mogi-mogi, sida molihang
suarga”.
91.
Sang
pandita mangandika, “Duh ampura bapa cêning, malan cêninge kaliwat, bapa tuara
sida antuk, mangalukat manyuciang, tuah urip, ane sida mamuputang”.
92.
Si rangda
kalintang erang, murka krodane mamurti, munyi bangras tan jangkayan, “Dong apa
to pikolihku, ngêlah warang kucap wikan, yan sing sudi, ngalukat nyapuhang
mala.
93.
Mula
saking ngakoh nglukat, nanging bisa ngae dalih, nalihang mala kaliwat, nah
dêpang ja wake lêtuh, kewala iba pang yatna, manangkêpin, kawisesan
Calonarang”.
94.
Calonarang
laut ngigêl, matane barak manêlik, boknyane magambahan, manuding saha mawuwus,
”Ne jani sing ja buungan, iba mati, wake ne lakar ngamatiang.
95.
Mirib iba
tuara nawang, si rangda wisesa sakti, ênto bingine pêdasang, to jani lakar
katêluh”, saksana bingine ênyag, antuk desti, kasaktian Si Calonarang.
96.
Ngandika
sang yogisuara, ”Lah warang pesuang buin, panêluhane têlahang, masake angob
sang êmpu”, si rangda nluh patêlasan, mêdal api, saking cunguh miwah mata.
97.
Saking kuping
saking cangkêm, apine nunjêl sang rêsi, nangingke sang yatiwara, sêgêr-ogêr
tuara puun, ida pagêh ngarêgêpang, budi suci, ngacêpang jagat santosa.
98.
Êmpu
Bradah mangandika, “Têluh nyaine tan sidi, tuara sida bapa seda, uripmu lakar
kabancut, Juah tasmat iba pêjah”, paramangkin, jêg padêm Si Calonarang.
99.
Sang
yatiwara Bêradah, mapikayun jroning ati, “Uduh durung ko micayang, warah-warah
tatua ayu, tatua aji kalêpasan, apang polih, si rangda nungkap suarga.
100.
Lah wastu
Si Calonarang, sida mawali maurip”, tan dua idup si rangda, tur kroda nguman
sang wiku, “Wake suba matiang iba, kenken jati, sadian ibane nguripang”.
101.
Ngandika
sang muniwara, “Tatujon bapane ngurip, buin mangidupang warang, wireh bapa
tonden asung, nuturin unduk kalpasan, kaping kalih, matujuhin cêning suargan”.
102.
Maatur Si
Calonarang, “Yaning sapunika jati, titiang nyuksêmayang pisan, kaledangan kayun
êmpu, ica micayang panglukat”, laut ngabakti, nunas pitêkêt kadarman.
103.
Sang rêsi
ledang mapica, tatua kadiatmikan suci,
sane wênang manêlasang, saananing mala lêtuh, sang yogi talêr ngawêdar,
mitujuhin, gênah suargan si rangda.
104.
Sêsampun
puput sampurna, kapica olih sang rêsi, cêrita Si Calonarang, marasa bagia ring
kayun, mabakti ngaturang sêbah, ring sang rêsi, tur nunas mapamit pêjah.
105.
Êmpu
Bradah mangandika, “Suba malukat ne jani, moga sida manggih suarga”, Calonarang
pêjah sampun, layonne kaupakara, olih sang rsi, sampurna sampun kahêntas.
106.
Ipun Si
Mesawadana, miwah Si Weksirsa malih, tan mari manunas ajah, sang kalih
masurudayu, ring ida sang muniwara, satia bakti, nêlêbang darma pandita.
107.
Ida sang
yogisuara, ka desa-desa nglunganin, panjak sane kagêringan, sami katambanin
laut, dadi lanus sanêgara, sri bupati, suka cita ngamong jagat.
108.
Êmpu
Bradah ida madêg, purohita Dêha nêgari, ida nangun pasraman, ring Lêmah Tulis
malungguh, wawêngkon Pajarakan, kabaktinin, panjak sanêgara Dêha.
109.
Puput
crita Calonarang, suksêmanne sandang ambil, “Yen mamula bibit corah, papa sêngsara
woh ipun, darma-patute pamula, mangalapin, bagia santosa ring jagat”.
110.
Niki
gênding Calonarang, mawit ngangge basa kawi, kasurat olih I Wayan-Narji saking
desa Tunjuk, titiang Sutedja Buruan, mangêntosin,
antuk basa Bali lumrah.
111.
Sangkaning
asung nugraha, Ida Sang Hyang Prama Kawi, sida subal antuk titiang, tanggal
pitu bulan pitu, siu sanga sia dasa sia, tahun Msehi, kirang langkung
ampurayang.
Puput.
